数列の総和の公式

本記事では,数列の総和の公式を証明します.

よく教科書や参考書で見られる証明方法だけでなく,数学的帰納法による証明もしてみました.

k=1nk\sum_{k=1}^n k

公式.
k=1nk=12n(n+1) \begin{aligned} \sum_{k=1}^n k = \frac{1}{2} n (n + 1) \\ \end{aligned}

証明.
k=1nk=1+2++n \begin{aligned} \sum_{k=1}^n k = 1 + 2 + \cdots + n \\ \end{aligned} は交差 11 ,初項 11 ,末項 nn ,項数 nn の等差数列なので,
k=1nk=1+2++n=12n(n+1) \begin{aligned} \sum_{k=1}^n k &= 1 + 2 + \cdots + n \\ &= \frac{1}{2} n (n + 1) \\ \end{aligned}

   

k=1nk2\sum_{k=1}^n k^2

公式.
k=1nk2=16n(n+1)(2n+1) \begin{aligned} \sum_{k=1}^n k^2 = \frac{1}{6} n (n + 1) (2n + 1) \\ \end{aligned}

証明1.
(k+1)3=k3+3k2+3k+1(k+1)3k3=3k2+3k+1 \begin{aligned} (k + 1)^3 &= k^3 + 3 k^2 + 3 k + 1 \\ (k + 1)^3 - k^3 &= 3 k^2 + 3 k + 1 \end{aligned}
となることから,
k=1n{(k+1)3k3}=k=1n(3k2+3k+1) \begin{aligned} \sum_{k=1}^n \{(k + 1)^3 - k^3 \} &= \sum_{k=1}^n ( 3 k^2 + 3 k + 1) \\ \end{aligned}
が成り立つ.

(左辺)=k=1n{(k+1)3k3}=k=1n(k+1)3k=1nk3=(n+1)313=n3+3n2+3n \begin{aligned} (左辺) &= \sum_{k=1}^n \{(k + 1)^3 - k^3 \} \\ &= \sum_{k=1}^n (k + 1)^3 - \sum_{k=1}^n k^3 \\ &= (n + 1)^3 - 1^3 \\ &= n^3 + 3 n^2 + 3 n \end{aligned}
(右辺)=k=1n(3k2+3k+1)=3k=1nk2+3k=1nk+k=1n1=3k=1nk2+312n(n+1)+n=3k=1nk2+32n2+52n \begin{aligned} (右辺) &= \sum_{k=1}^n ( 3 k^2 + 3 k + 1) \\ &= 3 \sum_{k=1}^n k^2 + 3 \sum_{k=1}^n k + \sum_{k=1}^n 1 \\ &= 3 \sum_{k=1}^n k^2 + 3 \cdot \frac{1}{2} \cdot n \cdot (n+1) + n \\ &= 3 \sum_{k=1}^n k^2 + \frac{3}{2}n^2 + \frac{5}{2}n \end{aligned}

したがって,
k=1n{(k+1)3k3}=k=1n(3k2+3k+1)n3+3n2+3n=3k=1nk2+32n2+52n \begin{aligned} \sum_{k=1}^n \{(k + 1)^3 - k^3 \} &= \sum_{k=1}^n ( 3 k^2 + 3 k + 1) \\ n^3 + 3 n^2 + 3 n &= 3 \sum_{k=1}^n k^2 + \frac{3}{2}n^2 + \frac{5}{2}n \\ \end{aligned}
となる.
3k=1nk2=n3+3n2+3n32n252n=n3+32n2n2+12n=n2(2n2+3n+1)=n2(n+1)(2n+1) \begin{aligned} 3 \sum_{k=1}^n k^2 &= n^3 + 3 n^2 + 3 n - \frac{3}{2}n^2 - \frac{5}{2}n \\ &= n^3 + \frac{3}{2}n^2 n^2 + \frac{1}{2} n \\ &= \frac{n}{2} \left( 2 n^2 + 3 n + 1 \right) \\ &= \frac{n}{2} (n + 1)(2n + 1 ) \end{aligned}
よって,
k=1nk2=16n(n+1)(2n+1) \begin{aligned} \sum_{k=1}^n k^2 = \frac{1}{6} n (n + 1) (2n + 1) \\ \end{aligned}

数学的帰納法を使って証明してみます.

証明2.
n=1n = 1 のとき,
(左辺)=k=11k2=1(右辺)=161(1+1)(21+1)=16123=1 \begin{aligned} (左辺) &= \sum_{k=1}^1 k^2 \\ &= 1 \\ (右辺) &= \frac{1}{6} \cdot 1 \cdot (1 + 1) (2 \cdot 1 + 1) \\ &= \frac{1}{6} \cdot 1 \cdot 2 \cdot 3 \\ &= 1 \end{aligned}
等式は成り立つ.

n=mn = m のときに成り立つと仮定すると,
n=m+1n = m+1 のとき,
k=1m+1k2=(k=1mk2)+(m+1)2=16m(m+1)(2m+1)+(m+1)2=16(m+1){m(2m+1)+6(m+1)}=16(m+1)(2m2+7m+6)=16(m+1)(m+2)(2m+3)=16(m+1){(m+1)+1}{2(m+1)+1} \begin{aligned} \sum_{k=1}^{m+1} k^2 &= \left( \sum_{k=1}^m k^2 \right) + (m + 1)^2 \\ &= \frac{1}{6} m (m + 1) (2m + 1) + (m + 1)^2 \\ &= \frac{1}{6} (m + 1) \{ m(2m + 1) + 6 (m + 1) \} \\ &= \frac{1}{6} (m + 1) ( 2m^2 + 7m + 6) \\ &= \frac{1}{6} (m + 1) ( m + 2 ) ( 2m + 3) \\ &= \frac{1}{6} (m + 1) \{ (m+1) + 1 \} \{ 2(m + 1) + 1 \} \\ \end{aligned}
等式は成り立つ.

よって,全ての自然数 nn で等式は成り立つ.

k=1nk3\sum_{k=1}^n k^3

公式.
k=1nk3={12n(n+1)}2 \begin{aligned} \sum_{k=1}^n k^3 = \left\{ \frac{1}{2} n (n + 1) \right\}^2 \\ \end{aligned}

証明1.
(k+1)4=k4+4k3+6k2+4k+1(k+1)4k4=4k3+6k2+4k+1 \begin{aligned} (k + 1)^4 &= k^4 + 4 k^3 + 6 k^2 + 4 k + 1 \\ (k + 1)^4 - k^4 &= 4 k^3 + 6 k^2 + 4 k + 1 \end{aligned}
となることから,
k=1n{(k+1)4k4}=k=1n(4k3+6k2+4k+1) \begin{aligned} \sum_{k=1}^n \{(k + 1)^4 - k^4 \} &= \sum_{k=1}^n ( 4 k^3 + 6 k^2 + 4 k + 1 ) \\ \end{aligned}
が成り立つ.

(左辺)=k=1n{(k+1)4k4}=k=1n(k+1)4k=1nk4=(n+1)414=n4+4n3+6n2+4n \begin{aligned} (左辺) &= \sum_{k=1}^n \{(k + 1)^4 - k^4 \} \\ &= \sum_{k=1}^n (k + 1)^4 - \sum_{k=1}^n k^4 \\ &= (n + 1)^4 - 1^4 \\ &= n^4 + 4 n^3 + 6 n^2 + 4 n \end{aligned}
(右辺)=k=1n(4k3+6k2+4k+1)=4k=1nk3+6k=1nk2+4k=1nk+k=1n1=4k=1nk3+616n(n+1)(2n+1)+412n(n+1)+n=4k=1nk3+2n3+5n2+4n \begin{aligned} (右辺) &= \sum_{k=1}^n ( 4 k^3 + 6 k^2 + 4 k + 1 ) \\ &= 4 \sum_{k=1}^n k^3 + 6 \sum_{k=1}^n k^2 + 4 \sum_{k=1}^n k + \sum_{k=1}^n 1 \\ &= 4 \sum_{k=1}^n k^3 + 6 \cdot \frac{1}{6} n (n + 1) (2n + 1) + 4 \cdot \frac{1}{2} n (n + 1) + n \\ &= 4 \sum_{k=1}^n k^3 + 2 n^3 + 5 n^2 +4n \end{aligned}

したがって,
k=1n{(k+1)4k4}=k=1n(4k3+6k2+4k+1)n4+4n3+6n2+4n=4k=1nk3+2n3+5n2+4n \begin{aligned} \sum_{k=1}^n \{(k + 1)^4 - k^4 \} &= \sum_{k=1}^n ( 4 k^3 + 6 k^2 + 4 k + 1 ) \\ n^4 + 4 n^3 + 6 n^2 + 4 n &= 4 \sum_{k=1}^n k^3 + 2 n^3 + 5 n^2 +4n \\ \end{aligned}
となる.
4k=1nk3=n4+4n3+6n2+4n2n35n24n=n4+2n3+n2=n2(n+1)2={(n(n+1)}2 \begin{aligned} 4 \sum_{k=1}^n k^3 &= n^4 + 4 n^3 + 6 n^2 + 4 n - 2 n^3 - 5 n^2 - 4n \\ &= n^4 + 2 n^3 + n^2 \\ &= n^2 \left( n + 1 \right)^2 \\ &= \left\{ (n (n + 1) \right\}^2 \\ \end{aligned}
よって,
k=1nk3={12n(n+1)}2 \begin{aligned} \sum_{k=1}^n k^3 = \left\{ \frac{1}{2} n (n + 1) \right\}^2 \\ \end{aligned}

数学的帰納法を使った証明もしておきます.

証明2.
n=1n = 1 のとき,
(左辺)=k=11k3=1(右辺)={121(1+1)}2=12=1 \begin{aligned} (左辺) &= \sum_{k=1}^1 k^3 \\ &= 1 \\ (右辺) &= \left\{ \frac{1}{2} \cdot 1 \cdot (1 + 1) \right\}^2 \\ &= 1^2 \\ &= 1 \end{aligned}
等式は成り立つ.

n=mn = m のときに成り立つと仮定すると,
n=m+1n = m+1 のとき,
k=1m+1k3=(k=1mk3)+(m+1)3=(12m2+12m)2+(m+1)3=14m2(m+1)2+(m+1)3=(m+1)2{14m2+(m+1)}=(m+1)2(12m+1)2={(m+1)(12m+1)}2=(12m2+32m+1)2={12(m2+3m+2)}2={12(m+1)(m+2)}2={12(m+1){(m+1)+1}}2 \begin{aligned} \sum_{k=1}^{m+1} k^3 &= \left( \sum_{k=1}^m k^3 \right) + (m + 1)^3 \\ &= \left( \frac{1}{2} m^2 + \frac{1}{2} m \right)^2 + (m + 1)^3 \\ &= \frac{1}{4} m^2 (m + 1)^2 + (m + 1)^3 \\ &= (m + 1)^2 \left\{ \frac{1}{4} m^2 + (m + 1) \right\} \\ &= (m + 1)^2 \left(\frac{1}{2} m + 1 \right)^2 \\ &= \left\{ (m + 1) \left(\frac{1}{2} m + 1 \right) \right\}^2 \\ &= \left( \frac{1}{2} m^2 + \frac{3}{2} m + 1 \right)^2 \\ &= \left\{ \frac{1}{2} \left( m^2 + 3 m + 2 \right) \right\}^2 \\ &= \left\{ \frac{1}{2} (m + 1) (m + 2) \right\}^2 \\ &= \left\{ \frac{1}{2} (m + 1) \{(m + 1) + 1 \} \right\}^2 \\ \end{aligned}
等式は成り立つ.

よって,全ての自然数 nn で等式は成り立つ.

    

「勝手気ままに高校数学」シリーズ一覧へ

     

コメントを残す

メールアドレスが公開されることはありません。 が付いている欄は必須項目です

CAPTCHA