三角関数の加法定理とその証明
本記事では,三角関数の加法定理について説明したいと思います.
数学Ⅱで扱う三角関数の公式は,ほぼ加法定理から導き出せます.重要な定理ですので,丸暗記1くだらない語呂合わせとか.に頼らず,しっかりと理解していきましょう.
加法定理(正弦,余弦)
初めに正弦(\sin)と余弦(\cos)の加法定理を紹介します.正弦,余弦の加法定理は以下の4つの式です.
三角関数の加法定理(正弦,余弦)
\begin{aligned}
\sin(\alpha + \beta) &= \sin{\alpha} \cos{\beta} + \cos{\alpha} \sin{\beta}\\
\sin(\alpha - \beta) &= \sin{\alpha} \cos{\beta} - \cos{\alpha} \sin{\beta}\\
\cos(\alpha + \beta) &= \cos{\alpha} \cos{\beta} - \sin{\alpha} \sin{\beta}\\
\cos(\alpha - \beta) &= \cos{\alpha} \cos{\beta} + \sin{\alpha} \sin{\beta}\\
\end{aligned}
加法定理の証明
ではさっそく,加法定理を証明していきましょう.
数学Ⅱまでの知識ですと,\cos(\alpha - \beta)から証明することしかできません.証明された式を使って,他の式を証明するという流れになります.
それでは,4つの式が成り立つことを証明したいと思います.

cos(\alpha - \beta) = \cos{\alpha}\cos{\beta} + \sin{\alpha}\sin{\beta} の証明.
角\alphaの動径と単位円の交点を\mathrm{P},角\betaの動径と単位円の交点を\mathrm{Q}とすると2上の図のようになる.,点\mathrm{P}の座標は(\cos{\alpha}, \sin{\alpha}),点\mathrm{Q}の座標は(\cos{\beta}, \sin{\beta})となる.
余弦定理より
\begin{aligned}
\mathrm{PQ}^2 &= \mathrm{OP}^2 + \mathrm{OQ}^2 -2 \mathrm{OP} \cdot \mathrm{OQ} \cos{\angle \mathrm{POQ}} \\
&= 1 + 1 - 2 \cdot 1 \cdot 1 \cos{(\alpha - \beta)} \\
&= 2 - 2 \cos{(\alpha - \beta)}
\end{aligned}
点\mathrm{P}と点\mathrm{Q}の距離より
\begin{aligned}
\mathrm{PQ}^2 &= (\cos{\alpha} - \cos{\beta} )^2 + (\sin{\alpha} - \cos{\beta} )^2 \\
&= \cos^2{\alpha} - 2 \cos{\alpha} \cos{\beta} + \cos^2{\beta} \\
& + \sin^2{\alpha} - 2 \sin{\alpha} \sin{\beta} + \sin^2{\beta} \\
&= 2 - 2 (\cos{\alpha} \cos{\beta} + \sin{\alpha} \sin{\beta})
\end{aligned}
上の2つの式より
\begin{aligned}
& 2 - 2 \cos{(\alpha - \beta)} = 2 - 2 (\cos{\alpha} \cos{\beta} + \sin{\alpha} \sin{\beta}) \\
& \cos{(\alpha - \beta)} = \cos{\alpha} \cos{\beta} + \sin{\alpha} \sin{\beta}
\end{aligned}
\cos(\alpha + \beta) = \cos{\alpha}\cos{\beta} - \sin{\alpha}\sin{\beta} の証明.
\cos{(\alpha - \beta)} = \cos{\alpha} \cos{\beta} + \sin{\alpha} \sin{\beta}
の\betaを- \betaに置き換えて,
\begin{aligned}
\cos{\{ \alpha - (- \beta) \} } &= \cos{\alpha} \cos{(- \beta)} + \sin{\alpha} \sin{(- \beta)} \\
\cos{(\alpha + \beta)} &= \cos{\alpha} \cos{\beta} + \sin{\alpha}(- \sin{\beta}) \\
&= \cos{\alpha} \cos{\beta} - \sin{\alpha} \sin{\beta}
\end{aligned}
\sin(\alpha + \beta) = \sin{\alpha} \cos{\beta} + \cos{\alpha} \sin{\beta} の証明.
\cos{(\alpha + \beta)} = \cos{\alpha} \cos{\beta} - \sin{\alpha} \sin{\beta}
の\alphaを\alpha + \frac{\pi}{2}に置き換えて,
\begin{aligned}
(左辺) &= \cos{ \left\{ \left ( \alpha + \frac{\pi}{2} \right) + \beta \right \} }\\
&= \cos{ \left \{ ( \alpha + \beta) + \frac{\pi}{2} \right \} } \\
&= - \sin(\alpha + \beta)
\end{aligned}
\begin{aligned}
(右辺) &= \cos{\left ( \alpha + \frac{\pi}{2} \right ) } \cos{\beta} - \sin{\left ( \alpha + \frac{\pi}{2} \right ) } \sin{\beta} \\
&= - \sin{\alpha} \cos{\beta} - \cos{\alpha} \sin{\beta}
\end{aligned}
よって,
\begin{aligned}
- \sin(\alpha + \beta) &= - \sin{\alpha} \cos{\beta} - \cos{\alpha} \sin{\beta} \\
\sin(\alpha + \beta) &= \sin{\alpha} \cos{\beta} + \cos{\alpha} \sin{\beta}
\end{aligned}
\sin(\alpha - \beta) = \sin{\alpha} \cos{\beta} - \cos{\alpha} \sin{\beta} の証明.
\sin(\alpha + \beta) = \sin{\alpha} \cos{\beta} + \cos{\alpha} \sin{\beta}
の\betaを- \betaに置き換えて,
\begin{aligned}
\sin{ (\alpha - \beta ) } &= \sin{\alpha} \cos{(- \beta)} + \cos{\alpha} \sin{(- \beta)} \\
&= \sin{\alpha} \cos{\beta} + \cos{\alpha}(- \sin{\beta}) \\
&= \sin{\alpha} \cos{\beta} - \cos{\alpha} \sin{\beta}
\end{aligned}
加法定理(正接)
正接の加法定理は,正接しか出てこない形にすることができます.
正接の加法定理は以下の2つです.
三角関数の加法定理(正接)
\begin{aligned}
\tan(\alpha + \beta) &= \frac{\tan{\alpha} + \tan{\beta}} {1 - \tan{\alpha} \tan{\beta}}\\
\tan(\alpha - \beta) &= \frac{\tan{\alpha} - \tan{\beta}} {1 + \tan{\alpha} \tan{\beta}}\\
\end{aligned}
これらの定理は,正弦,余弦の加法定理から証明することができます.
\begin{aligned} \tan(\alpha + \beta) &= \frac{\tan{\alpha} + \tan{\beta}} {1 - \tan{\alpha} \tan{\beta}} \end{aligned} の証明.
\begin{aligned}
\tan(\alpha + \beta) &= \frac{\sin(\alpha + \beta)}{\cos(\alpha + \beta)} \\
&= \frac{\sin{\alpha} \cos{\beta} + \cos{\alpha} \sin{\beta}}{\cos{\alpha} \cos{\beta} - \sin{\alpha} \sin{\beta}} \\
&= \frac{\frac{\sin{\alpha} \cos{\beta} + \cos{\alpha} \sin{\beta}}{\cos{\alpha} \cos{\beta}}}{\frac{\cos{\alpha} \cos{\beta} - \sin{\alpha} \sin{\beta}}{\cos{\alpha} \cos{\beta}}} \\
&= \frac{\frac{\sin{\alpha} \cos{\beta}}{\cos{\alpha} \cos{\beta}} + \frac{\cos{\alpha} \sin{\beta}}{\cos{\alpha} \cos{\beta}}}{\frac{\cos{\alpha} \cos{\beta}}{\cos{\alpha} \cos{\beta}} - \frac{\sin{\alpha} \sin{\beta}}{\cos{\alpha} \cos{\beta}}} \\
&= \frac{\frac{\sin{\alpha}}{\cos{\alpha}} + \frac{\sin{\beta}}{\cos{\beta}}}{1 - \frac{\sin{\alpha}}{\cos{\alpha}} \cdot \frac{\sin{\beta}}{\cos{\beta}}} \\
&= \frac{\tan{\alpha} + \tan{\beta}} {1 - \tan{\alpha} \tan{\beta}}
\end{aligned}
\begin{aligned} \tan(\alpha - \beta) &= \frac{\tan{\alpha} - \tan{\beta}} {1 + \tan{\alpha} \tan{\beta}} \end{aligned} の証明.
\begin{aligned} \tan(\alpha + \beta) &= \frac{\tan{\alpha} + \tan{\beta}} {1 - \tan{\alpha} \tan{\beta}} \end{aligned}の\betaを- \betaに置き換えて,
\begin{aligned}
\tan(\alpha - \beta) &= \frac{\tan{\alpha} + \tan{ (- \beta)}} {1 - \tan{\alpha} \tan{(-\beta)}} \\
&= \frac{\tan{\alpha} - \tan{\beta}} {1 + \tan{\alpha} \tan{\beta}}
\end{aligned}
演習問題
この節では,以前の三角比の記事で求めた,\frac{\pi}{12}(15^{\circ})や\frac{5}{12} \pi(75^{\circ})の三角関数の値を,加法定理を用いて求めてみましょう.
↓以前の三角比の記事↓
演習問題.
次の値を求めよ.
(1)\begin{aligned} \sin{\frac{\pi}{12}} \end{aligned}
(2)\begin{aligned} \cos{\frac{\pi}{12}} \end{aligned}
(3)\begin{aligned} \tan{\frac{\pi}{12}} \end{aligned}
(4)\begin{aligned} \sin{\frac{5}{12} \pi } \end{aligned}
(5)\begin{aligned} \sin{\frac{5}{12} \pi } \end{aligned}
(6)\begin{aligned} \sin{\frac{5}{12} \pi } \end{aligned}
解答例
(1)
\begin{aligned}
\sin{\frac{\pi}{12}} &= \sin{\left( \frac{\pi}{3} - \frac{\pi}{4} \right)} \\
&= \sin{\frac{\pi}{3}} \cos{\frac{\pi}{4}} - \cos{\frac{\pi}{3}} \sin{\frac{\pi}{4}} \\
&= \frac{\sqrt{3}}{2} \cdot \frac{\sqrt{2}}{2} - \frac{1}{2} \cdot \frac{\sqrt{2}}{2} \\
&= \frac{\sqrt{6}}{4} - \frac{\sqrt{2}}{4} \\
&= \frac{\sqrt{6} - \sqrt{2}}{4}
\end{aligned}
(2)
\begin{aligned}
\cos{\frac{\pi}{12}} &= \cos{\left( \frac{\pi}{3} - \frac{\pi}{4} \right)} \\
&= \cos{\frac{\pi}{3}} \cos{\frac{\pi}{4}} + \sin{\frac{\pi}{3}} \sin{\frac{\pi}{4}} \\
&= \frac{1}{2} \cdot \frac{\sqrt{2}}{2} + \frac{\sqrt{3}}{2} \cdot \frac{\sqrt{2}}{2} \\
&= \frac{\sqrt{2}}{4} + \frac{\sqrt{6}}{4} \\
&= \frac{\sqrt{6} + \sqrt{2}}{4}
\end{aligned}
(3)
\begin{aligned}
\tan{\frac{\pi}{12}} &= \tan{\left( \frac{\pi}{3} - \frac{\pi}{4} \right)} \\
&= \frac{\tan{ \frac{\pi}{3}} - \tan{\frac{\pi}{4}}} {1 + \tan{ \frac{\pi}{3}} \tan{\frac{\pi}{4}}}\\
&= \frac{\sqrt{3} - 1}{1 + \sqrt{3}} \\
&= \frac{(\sqrt{3} - 1)^2}{(\sqrt{3} + 1)(\sqrt{3} - 1)} \\
&= \frac{4 - 2 \sqrt{3}}{2} \\
&= 2 - \sqrt{3}
\end{aligned}
(4)
\begin{aligned}
\sin{\frac{5}{12} \pi} &= \sin{\left( \frac{\pi}{4} + \frac{\pi}{6} \right)} \\
&= \sin{\frac{\pi}{4}} \cos{\frac{\pi}{6}} + \cos{\frac{\pi}{4}} \sin{\frac{\pi}{6}} \\
&= \frac{\sqrt{2}}{2} \cdot \frac{\sqrt{3}}{2} + \frac{\sqrt{2}}{2} \cdot \frac{1}{2} \\
&= \frac{\sqrt{6}}{4} + \frac{\sqrt{2}}{4} \\
&= \frac{\sqrt{6} + \sqrt{2}}{4}
\end{aligned}
(5)
\begin{aligned}
\cos{\frac{5}{12} \pi} &= \cos{\left( \frac{\pi}{4} + \frac{\pi}{6} \right)} \\
&= \cos{\frac{\pi}{4}} \cos{\frac{\pi}{6}} - \sin{\frac{\pi}{4}} \sin{\frac{\pi}{6}} \\
&= \frac{\sqrt{2}}{2} \cdot \frac{\sqrt{3}}{2} - \frac{\sqrt{2}}{2} \cdot \frac{1}{2} \\
&= \frac{\sqrt{6}}{4} - \frac{\sqrt{2}}{4} \\
&= \frac{\sqrt{6} - \sqrt{2}}{4}
\end{aligned}
(3)
\begin{aligned}
\tan{\frac{5}{12} \pi} &= \tan{\left( \frac{\pi}{4} + \frac{\pi}{6} \right)} \\
&= \frac{\tan{ \frac{\pi}{4}} + \tan{\frac{\pi}{6}}} {1 - \tan{ \frac{\pi}{4}} \tan{\frac{\pi}{6}}}\\
&= \frac{1 + \frac{\sqrt{3}}{3}}{1 - \frac{\sqrt{3}}{3}} \\
&= \frac{\frac{3+\sqrt{3}}{3}}{\frac{3-\sqrt{3}}{3}} \\
&= \frac{3 + \sqrt{3}}{3} \cdot \frac{3}{3 - \sqrt{3}} \\
&= \frac{3 + \sqrt{3}}{3 - \sqrt{3}} \\
&= \frac{(3 + \sqrt{3})^2}{(3 - \sqrt{3})(3 + \sqrt{3})} \\
&= \frac{12 + 6 \sqrt{3}}{6} \\
&= 2 + \sqrt{3}
\end{aligned}
加法定理の思い出し方(図)
加法定理を思い出す方法をひとつ紹介したいと思います.もちろん妙な語呂合わせではありません.
図を使う方法です.Newton2022年2月号(2021年12月25日発売)でも解説記事がありました.
その方法なのですが,ものすごく丁寧に解説している方がいらっしゃいましたので,そちらの記事を紹介して終わりたいと思います3他の記事もしっかりしているのでオススメです..
なかけんの数学ノート |【基本】図で理解する正弦・余弦の加法定理
https://math.nakaken88.com/textbook/basic-trigonometric-addition-formulas-with-picture/